Avrupa Merkez Bankası şu ana kadarki en kapsamlı dijital euro raporu yayınlayıp bu dijital para projesinin avantajlarını, risklerini ve olası tasarımlarını açıkladı. Çin tarafından geliştirilen milli kripto para projesine rakip olabilecek dijital euro nasıl görünecek ve her şeyden öte; geliştirilebilecek mi?
Avrupa Merkez Bankası yayınladığı raporda dijital euronun potansiyel etkilerini, olası tasarımlarını, yasal boyutunu, ekonomiye nasıl entegre edileceğini, karakteristik özelliklerini, kripto para birimlerinden farkını inceledi. AMB Başkanı Christine Lagarde tarafından da desteklenen bu çalışma bize dijital euronun nasıl görünebileceğine dair bir ipucu veriyor.
Dijital euronun birçok sorunu ortadan kaldırması bekleniyor
Dijital euronun Avrupa ekonomisini dijitalleştirmek ve Avrupa Birliği’nin bağımsızlığını pekiştirmek, azalan nakit kullanıma karşı harekete geçmek, para politikalarını esnekletmek, ödeme hizmetlerini daha az riskli hale getirmek, euronun uluslararası konumunu sağlamlaştırmak ve para sistemlerini hem ekonomi hem de çevre açısından daha az maliyetli hale getirmek için kullanılabileceği açıklandı.
Avrupa Merkez Bankası’nın üstünde durduğu senaryolar arasında başka bir ülkenin kendi dijital parasını geliştirdiği senaryo da var. AMB büyük bir ülkenin parasını dijitalleştirmesinden, bu paranın euro bölgesinde yoğun olarak kullanılmaya başlamasından, euro kullanımının gitgide azalmasından ve yabancı bir para biriminin güç kazanmasından endişeleniyor. AMB bu riskin önüne kendi dijital parasını geliştirerek geçebileceğini düşünüyor.
Karar aşaması için tarih verildi: 2021
Dijital euro, bağlı olduğu kuruma birçok avantaj sunsa da beraberinde ciddi teknik zorluklar getiriyor. AMB dijital euro için ne gibi bir altyapı geliştirilebileceği, hangi teknolojiyle üretilebileceği konularında henüz karar vermiş değil.
Avrupa Merkez Bankası bu aşamada dijital euronun barındırdığı siber risklerden de endişeleniyor. Banka dijital euronun teknik altyapısının dengesiz olması halinde kendi itibarının zedelenebileceğini açıkladı. Merkez Bankası bunun ötesinde dijital euronun yasa dışı amaçlarla (para aklamak gibi) kullanılmasından şüpheleniyor.
AMB dijital euro konusunda ilişkin bu soruları kısa süre içerisinde yanıtlamayı planlıyor. Kendi dijital parasını geliştiren ülkelerden (Çin gibi) ve özel şirketlerden (Facebook gibi) endişelenen AMB, dijital euronun geliştirilip geliştirilmeyeceğinin 2021 ortasında belli olacağını açıkladı. AMB bu süreç içerisinde gerek vatandaşlardan gerek özel kuruluşlardan olabildiğince fazla geri dönüş almaya çalışacak.
Dijital euro için olası tasarımlar neler?
AMB dijital euroya yönelik kesin bir karar almasa da şimdiden olası tasarımları yayınlamaya başladı. Dört ana başlık altında incelenen bu tasarımları şu şekilde aktarabiliriz:
- (Merkezi) Banka hesaplarına doğrudan erişim: İnsanların merkez bankası hesaplarına doğrudan erişebilecekleri bir dijital euro sistemi geliştirilebilir. Bu sistemde dijital euro sirkülasyonu tamamen AMB tarafından yönetilir ve dijital euro işlemleri doğrudan AMB altyapısıyla gerçekleştirilir. “Özel anahtarlar” (private keys) güvenlik amacıyla son kullanıcıya teslim edilebilir. Bu sistemde çok fazla hesap olacağı ve bunlar çok karmaşık bir ağ oluşturacağı için AMB’nin altyapısı böyle bir modele elverişli olmayabilir.
- (Merkezi) Banka hesaplarına dolaylı erişim: İnsanların merkez bankası hesaplarına dolaylı yoldan erişebilecekleri bir sistem geliştirilebilir. Bu hesaplar yine son kullanıcıya ait olur, dijital euro sirkülasyonu yine tamamen AMB kontrolündedir ancak insanlar hesaplarına sadece atanmış aracılar üstünden erişecekleri için AMB’nin altyapısına daha az yük biner. Bu modelde özel şirketler gibi aracılar da dijital euro sisteminde pay sahibi olur.
- (Merkeziyetsiz) Dijital euroya doğrudan erişim: İnsanların üçüncü bir tarafa ihtiyaç duymadan, doğrudan eşten eşe şeklinde kullanabilecekleri merkeziyetsiz bir altyapı geliştirilebilir. AMB bunu ya dağıtılmış defter teknolojisini (DLT) kullanarak ya da lokal depolama yaparak (ön ödemeli kartlarda olduğu gibi) hayata geçirebilir. Fakat böyle bir durumda fiziki cihazların korunması ve bunlara yükleme yapılması için yine bir aracıya ihtiyaç duyulur. Bu modelin AML (anti-money laundering) yasaları açısından sorun yaratabileceği düşünülüyor.
- Dijital euroya hesap-bazlı erişim: İnsanların aracı kuruluşlardan alacakları hizmetlerle dijital euro kullanabilecekleri bir sistem geliştirilebilir. İnsanlar bu sistemde bireysel işlemlerini bu aracılar üzerinden gerçekleştirebilir. Fakat hibrit (yarı merkezi yarı merkeziyetsiz) olacak şekilde tasarlanan bu sistemde insanlar hesapları üstünde doğrudan hak iddia edebilecek ve işlemler en nihayetinde Eurosystem altyapısı ile tamamlanacak.
