Son birkaç aydır pek çok devlet yetkilisi ve iş insanı kripto paralar hakkında yorumlarda, açıklamalarda bulunuyor. Yapılan yorumlardan bazıları birbirleriyle epey büyük benzerlikler taşıyorlar. Mesela “kripto paralar kötü, Blockchain iyi” yorumunu sıkça duymuşsunuzdur. Peki bu Blockchain teknolojisi tam olarak nedir? Blockchain teknolojisinin dünyayı neden ve nasıl değiştireceği düşünülüyor? Bu gibi soruları en azından yüzeysel ölçüde cevaplayabilmek için bu teknolojinin ne gibi bir farklılık sunduğunu inceleyeceğiz.
Blockchain Nedir?
Blockchain dendiği zaman pek çok kişinin aklına Bitcoin geliyor. Ancak işin aslında Bitcoin, epey büyük olan Blockchain kümesinin elemanlarından yalnızca biri. Bitcoin ve diğer kripto paralar üzerinden yapılan işlemler Blockchain üzerinden yapılıyorlar.
En kaba şekilde söyleyecek olursak diyebiliriz ki Blockchain merkezsiz bir veritabanı sistemidir. Blockchain üzerindeki çeşitli işlem verilerini taşıyan defterler, yine Blockchain üzerinde bulunan pek çok düğüm arasında dağıtılmış durumdalar.
Defter…düğüm..bunları geçelim ve örneklerle açıklayalım. ‘Düğüm’ dediğimiz şeyi banka şubesi gibi düşünün. Bankaya gidip belli miktarda para yatırdığınız zaman bir işlem gerçekleştirmiş oluyorsunuz. Banka yaptığınız ödemenin geçerliliğini kontrol ediyor, işlemi kaydediyor ve bakiyenizi güncelliyor.
Buradaki sorun nedir ve Blockchain teknolojisi ile çözülmek istenen şey ne?
Diyelim ki bir varlığın sahipliğini başka birine/tarafa geçirmek istiyorsunuz. Hem siz hem de varlığınızı aktarmak istediğiniz kişi bankaya gitmek durumundasınız ki ikiniz de bu işleme onay verebilesiniz. Sizin hesap bilgileriniz sadece o banka tarafından, yani merkezi bir veritabanı tarafından saklanıyor. Bu yüzden de siz ve diğer kişi arasında bir işlem gerçekleşebilmesi için üçüncü tarafa, yani bankaya, ihtiyaç duyuyorsunuz. Bankaların para aktarımlarını ve genel olarak işlemlerini kontrol etmek için çeşitli kuralları ve prosedürleri var ve bu kurallar genelde işe yarıyorlar. Ancak yine de zaman zaman manipülasyonlar yaşanabiliyor. Şu an kullanılan sistem yavaş, hata yapabiliyor ve manipülasyona açık.
Blockchain teknolojisi sayesinde ise işlem yaparken hem üçüncü bir tarafa ihtiyaç duymuyorsunuz hem de daha anonim hale geliyorsunuz. Bir işlem yaptığınız zaman size ait olan bilgiler bir nevi takma ad altında gözüküyor. Blockchain düğümlerinden oluşan ağ hesabınızı onaylıyor, yapmak istediğiniz işlemin yapılabilirliğini kontrol ediyor. Eğer işlemde bir sorun yoksa işlem verileri kriptografik olarak imzalanıyor ve böylece sizin işleminize bir nevi “geçerlilik” mührü vurulmuş oluyor. İşlem veriniz daha sonra düğüme ait defterin içine koyuluyor (hash) ve böylece işlem kayıtlarından oluşan bir ‘zincir’ meydana geliyor.
Bu aşamadan sonra herhangi biri sistemde herhangi sahtekarlık yapmaya kalkışır ya da sahip olmadığı bir parayı harcamaya kalkışırsa ağdaki düğümler bu durumu hemen fark edecek ve işlemi durduracaklardır.
İşlem Nasıl Onaylanıyor?
Blockchain teknolojisinin en çok takdir edilen özelliği ve işlevi burada devreye giriyor çünkü bu teknolojide evrensel doğruluk var. Siz bir işlem yaptınız ve ağ üzerindeki bir düğüm bu işleminizi onayladı. İşleminizi onaylayan düğüm, Blockchain üzerindeki diğer tüm düğümleri haberdar ediyor ve diyor ki “ben buna onay verdim, haberiniz olsun”. Bu haberi alan düğümler yeni onaylanmış işlemi (sizinkini) de kapsayacak bir güncellemeye gidiyor. Blockchain’e bu yüzden sıkça dağıtılmış ana defter sistemi de deniyor çünkü ağ üzerindeki her bir düğüm, en güncel işlem geçmişini barındırıyor. Ağ üzerindeki her bir düğüm ‘uzlaşmaya’ vardığı zaman da ortada yalnızca tek bir doğru olmuş oluyor.
Bu neden bu kadar önemli?
Blockchain yapısı gereği sahtekarlığa ve yozlaşmaya epey, epey dayanıklı. Eğer ağ üzerindeki düğümlerden birini hacklemeye ve o düğümün içindeki işlemin detaylarını değiştirmeye kalkışırsanız (mesela işlemi başka bir hesaba göndermek, paranızı çift-harcamak ya da aktarılan paranın miktarını arttırmak) böyle bir şey yapmanın neredeyse imkansız olduğunu göreceksiniz. Düğümü hacklemenin teknik açıdan bir hayli karmaşık olduğu konusuna da girmiyoruz. Hash sürecinden geçmiş bir düğümde değişiklik yapmanın zor olmasının sebebi ağ üzerindeki her bir merkezsiz düğümün aynı versiyonu taşıyor olması. Yukarıda bahsetmiştik, bir düğüm güncelleme yaşadığında ağdaki diğer düğümler de durumdan haberdar olup kendilerini güncelliyorlar ve böylece ağda bir nevi “teklik” durumu yaşanıyor. Şimdi diyelim ki ağda 1000 adet düğüm var ve siz bunlardan birini hacklemeyi başardınız. Hacklediğiniz düğümde yapacağınız en küçük değişiklik bile geri kalan 999 düğüm tarafından algılanacak ve böylece ağda bir tutarsızlık olacak, “teklik” kaybolacak. “Teklik” kaybolduğunda ve ağdaki uzlaşma ortadan kalktığında sizin yapmaya çalıştığınız işlem otomatik olarak engellenecek ve böylece sahtekarlık önlenmiş olacak.
Şeffaflıkta Yeni Bir Dönem
Blockchain teknolojisi günümüzde bile şeffaflık olabileceğinin kanıtı. Blockchain üzerinde yapılan her bir işlemin kaydı halka açık olduğu için para aklama gibi çeşitli sahtekarlıkların önü ciddi ölçüde kesilebilir. Bu teknoloji özellikle büyük şirketlerin ve hükûmetlerin epey işine yarayabilir çünkü bu teknolojide yozlaşmaya da aman verilmiyor.
Bu yazıda sadece para işlemlerinden bahsettik ancak zaten yazının amacı Blockchain hakkında genel bir bilgi vermekti. Şunu da söyleyelim ki Blockchain teknoloji illa para işlemleri için kullanılacak diye bir şey yok. İçinde bir değiş tokuş barındıran her türlü işlem teorik açıdan Blockchain üzerinden yapılabilir. Blockchain teknolojisi sağlık sektöründe de kullanılıyor, oy vermek için de.