Kripto para projelerinde merkezi bir otorite olmadığı için bazen karar vermek zor olabiliyor. Çoğu zaman bir kripto para ağının istikameti, Core geliştirici ekibi gibi birkaç kişi tarafından yönetiliyor.
Bitcoin yönetim konusunda sıkıntılar yaşanacak kadar merkezsiz olan kripto paraların en klasik örneği. Hatta özellikle Bitcoin durumunda işler daha karmaşık olabiliyor çünkü belli başlı güç sahipleri birbiriyle çatışmaya girebiliyor. Mesela Bitcoin ağında belli bir güce sahip sıradan kullanıcıların, madencilerin ve iş yerlerinin hepsinin birbirinden farklı ölçekleme çeşidi istemeleri gibi. Bitcoin’in tartışmalı konularda uzlaşma sağlanmasına yardımcı olacak gerçek bir mekanizması yok. Bu da Bitcoin ağında nasıl bir ölçekleme olacağı konusunda uzun süren tartışmaların ana sebebi.
Ne var ki bazı altkoinler yönetim kararlarının hem merkezsiz hem de hızlıca alınabilmesini sağlayan sistemler geliştiriyor. Bu gibi sistemlerin çoğu aylık bütçeye bağlı oluyor ve ağdaki kararlar da bu borsaya göre belirleniyor. Toplumdan yönetim sistemine öncülük eden proje Dash, yıllık 100 milyon $ gibi geniş bütçesini merkezsizliği güçlendirecek geniş ölçekli gelişmelere ve entegrasyonlara olanak sağlamak adına kullanıyor.
Dash: Blockchain ile Merkezsiz Yönetim
Toplumdan yönetim ve hazine sistemini uygulamaya koyan ilk kripto para Dash’ti. Dash iki-aşamalı bir ağ kullanıyor. Bu ağın ilk aşaması madenciler; ikinci aşaması ise masternodelardan oluşuyor. Masternodelar ağ için fazladan hizmetler sunan özel düğümler.
Masternode kullanmak için en az 1,000 adet Dash’e sahiplik kanıtı gerekiyor. Günümüzde bir masternode 1 milyon $ değerinde ancak Dash’e erken zamanda giriş yapan yatırımcıların çoğu bunları birkaç bin dolar karşılığında aldı. Şuanda 4 bin 600 masternode bulunuyor.
Dash ağındaki blok ödüllerinin %45’i madencilere, %45’i masternodelara, geri kalan %10 ise masternode ağına sunulmuş ve masternode ağı tarafından onaylanmış projelerin desteklenmesinde kullanılıyor. Dash’in bölünmüş blok ödülleri hakkında konuşan Dash Core Ekibi CEO’su Ryan Taylor şöyle yazdı:
“Bitcoin birkaç farklı alanda merkezleşme ile karşı karşıya ancak ihtiyaç duyulan onca şey varken ağın kaynaklarının %100’ünün tek bir görev için harcanıyor olması daha büyük bir sorun. Saçma derecede israf.”
Dash’in masternodeları Dash’in InstantSend (anlık gönderim) ve PrivateSend (özel gönderim) işlevlerini kullanmasını sağlıyor. Bunlar isimlerinden de tahmin edebileceğiniz üzere sırasıyla ağdaki işlemlerin anlık olarak gerçekleşmesini ve finansal mahremiyeti korumak adına gizlenmesini sağlıyor. Masternodelar aynı zamanda ağdaki yönetim sisteminin omurgasını oluşturuyor çünkü her bir masternode ağa sunulan önerilerde oy hakkına sahip.
2016’da Dash’in masternodeları 24 saat içinde neredeyse oy birliğiyle blok boyutunun 2MB’ye arttırılmasını kabul etti. O zamanlarda Bitcoin’de bu karar hakkındaki tartışma 2 yaşındaydı. Masternodeların çok önemli bir gücü de bulunuyor. Geliştirici ekibindekilerin maaşları masternodeların fonları sayesinde ödendiği için masternodelar, geliştirici ekibinin aldığı kararları veto edebilir. Böylece masternodelar Dash’in geleceği hakkında verilecek kararlarda büyük söz sahibi olmuş oluyor.
Dash’in 100 milyon $’lık devasa yıllık bütçesi kalabalık geliştirici ekibine, fon entegrasyonlarına, halkla ilişkilere ve pazarlama, sponsor konferansları ve benzerlerine ödeme yapmaya yetiyor.
Decred (Merkezsiz Kredi)
Dash gibi Decred da sıfırdan tasarlanmış bir merkezsiz özerk organizasyon (DAO). Decred’in kendini-fonlayan topluluk-merkezli yönetim sistemi, blockchainine entegre durumda.
Decred’da Dash’te olduğu gibi masternodelar yok ancak kullanıcılar hard fork gibi özelliklerde oy kullanmak adına fon kullanabiliyor. Dash’teki masternodelar çevrim dışı ortamdan alınabilir ve satılabilirken Decred’da kullanılan fonlar satılamıyor ve böylece koin arzı sınırlandırılmış oluyor.
Oy hakkına sahip olmak için 70 DCR’ye, yani şuanki fiyata göre 5 bin 600 $’a ihtiyaç var. Bu durum Decred’ın oy sistemine dahil olmayı çok daha kolay hale getiriyor. Ödül dağıtım oranları ise %60 madencilere, %30 sahiplere, %10 geliştiricilere olacak şekilde ayarlı.
PIVX (Özel Anlık Doğrulama)
PIVX, fork yaparak Dash’ten ayrıldı dolayısıyla yönetim modelleri birbirine oldukça benziyor. Herhangi biri teklifte bulunup masternode aracılığıyla bir öneriye evet veya hayır diyebilir. Masternode sahiplerinin masternodelarını kullanabilmeleri için en az 10 bin PIVX token’ına ihtiyacı var. Ödül dağılımında payın %90’ı masternodelar ve hisseli düğümler arasında paylaştırılıyor, geri kalan %10’u ise topluluğun bütçe önerileri için ayrılıyor.
PIVX ekibine göre yönetim sistemi şuanda topluluğun tamamına hitap edecek şekilde yeniden tasarlanıyor. Hatta bu hamlenin başlamasını sağlayan öneri de bizzat topluluğun içinden çıktı.
SmartCash
Kripto para piyasasında gittikçe büyümeye başlayan topluluk-merkezli yönetim sistemleri arasında yalnızca SmartCash blok ödülünün %80’ini topluluğun gelişimine ve önerilerine ayırıyor. SmartHive Governance takma isimli sistem koine sahip olan herkesin önerilerde ve topluluk kararlarında söz sahibi olmasını sağlıyor.
SmartCash’in cüzdanında 1,000 SMART’ı olan ve bunları 30 günlük zaman dilimi içerisinde hiç oynatmayan kullanıcıları ödüllendiren SmartRewards adlı bir fiyat sabitleme mekanizması da bulunuyor.
Geleceği Şekillendiriyor
Dijital paralar piyasa hacmi bakımından emin adımlarla 1 trilyon $’a doğru ilerlerken ağlar üzerindeki kararlarda ortaya çıkan anlaşmazlıklar ortadan kaybolacak gibi gözükmüyor. Fikirler şekillendikçe yönetim sistemlerinin de gelişim göstermesi mümkün olsa da bu gibi sistemlerin pek gidici olmadığı kesin. Bitcoin’in yakın zamanda SegWit üzerinden yaşadığı “sivil savaş”, yönetim-merkezli projelere epey faydalı oldu çünkü bazı kullanıcılar artık merkezsiz bir projede uzlaşmanın nasıl sağlanacağı konusunda şüpheli.